ယၾတာေပးတဲ့ ေဗဒင္ဆရာ
``ဆရာ GIS ရဲ ့စြမ္းေဆာင္မႈေတြထဲမွာ analysis ဆိုတာကိုလဲ သေဘာေပါက္ပါတယ္၊ trend ျဖစ္စဥ္ဆိုတာကိုလဲ နားလည္တယ္လို ့ ထင္မိပါတယ္၊ ဒါေပမဲ့ modelling ပံုစံထုတ္ျခင္းဆိုတာကို သိပ္သေဘာမေပါက္ဘူး။´´
လက္ဘက္ေရဆိုင္တြင္ထိုင္ေနစဥ္မွာ ေဒါက္တာစိုးေနာင္က ကၽြန္ေတာ့္ကို ေမးလာပါသည္။ ကၽြန္ေတာ္တို ့ျမန္မာလူမ်ဳိးမ်ား၏ အက်င့္တစ္ခုက စာသင္ခန္းအတြင္း နားလည္သလားဟု ေမးလွ်င္ ျပန္လည္မေမးတတ္ၾကပဲ အျပင္ လက္ဘက္ရည္ဆိုင္မွာမွ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေမးၾကသျဖင့္ လက္ဘက္ရည္ဆိုင္မွ စကား၀ိုင္းက စာသင္ခန္း၏ extension သဖြယ္ျဖစ္ေနရပါသည္။
``ဒီကိစၥကို ကၽြန္ေတာ္ ပထမဆံုး GIS သင္ခန္းစာမွာ ေျပာခဲ့ၿပီးၿပီပဲဆရာ။ ဒါေပမဲ့ ဆရာသိပ္သေဘာမေပါက္ေသးရင္ ကၽြန္ေတာ္ျပန္ေျပာပါ့မယ္။ တစ္ဆက္တည္း ခင္ဗ်ားတို ့ ပါေမာကၡခ်ဴပ္ လာတုန္းက ကၽြန္ေတာ္ရွင္းျပလိုက္ရတဲ့ စကားကိုလဲ ေျပာျပပါ့မယ္´´
ေဒါက္တာစိုးေနာင္တို ့ က်န္းမာေရးမွ သင္တန္းသား ေလးဦးသာမက က်န္အဖြဲ ့သားမ်ားကလည္း စိတ္၀င္စားဟန္ျပလာပါသည္။
´´ခင္ဗ်ားတို ့ပါခ်ဴပ္က ကၽြန္ေတာ့္ဆီေရာက္လာေတာ့ စီဒီရြမ္အလြတ္ေတြနဲ ့ေပါ့´´
``သူ ့ request ကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို ့ဆီမွာ ရွိတဲ့ GIS စံနစ္ (system) ေနာ္၊ စံနစ္တစ္ခုလံုးကို စီဒီရြမ္နဲ ့ကူးယူခြင့္ ျပဳပါလို ့ပါတယ္။ သူေျပာတာ GIS system လို ့ေျပာတာ´´
ကၽြန္ေတာ့္ဆိုလိုရင္းကို သေဘာေပါက္ဟန္ရွိေသာ ကၽြန္ေတာ့္ အဖြဲ ့သား တစ္ဦးက ၿပံဳးေယာင္သန္းလာပါသည္။
``ဒါနဲ ့ကၽြန္ေတာ္လဲ`ကဲပါဆရာရယ္၊ ကၽြန္ေတာ္တစ္ခုရွင္းျပမယ္၊ ကၽြန္ေတာ္ေျပာၿပီးမွပဲ ဆရာဘာလုပ္သင့္တယ္ဆိုတာကို ဆံုးျဖတ္က်တာေပါ့`လို ့ အရင္ေျပာလိုက္ရတယ္´´
``ပထမဆံုး ရွင္းျပလိုက္ရတာကေတာ့ GIS ဆိုတာ software မဟုတ္ဘူး၊ သူ ့နာမည္မွာပါတဲ့အတိုင္းပဲ Information system သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ထုတ္ေပးတဲ့ စံနစ္ပဲ။ စံနစ္လို ့ေျပာလာကထဲက သူ ့မွာ အစိတ္အပိုင္းေတြ ရွိလာရတယ္။ မ်ားေသာအားျဖစ္ေတာ့ GIS စံနစ္ကို သံုးပိုင္းပိုင္းေလ့ရွိတယ္။ ကြန္ပ်ဴတာအမာထည္ေတြရယ္၊ ကြန္ပ်ဴတာ အေပ်ာ့ထည္ေတြရယ္ေပါ့၊ ေနာက္ဆံုးအပိုင္းကို human ware; live ware ဆိုၿပီး အမ်ဳိးမ်ဳိးေခၚၾကေသးတယ္``။
``ဒါေပမဲ့ ေမ့ေနၾကတာက GIS ဆိုတာ Data ေတြနဲ ့လႊမ္းျခံဳမထားရင္ data မရွိရင္ ဘာမွမဟုတ္ဘူး၊ ၿပီးေတာ့ အဲဒိ data ကလည္း ေလွ်ာ္ကန္သင့္ျမတ္တဲ့ data ျဖစ္ရမယ္၊ အဂၤလိပ္လိုေျပာရရင္ " A GIS is nothing until it is populated with appropriate data လို ့ဆိုထားတယ္´´
`` ဒါဆိုရင္ GIS system ကို CD-Rom အလြတ္ေတြနဲ ့ကူးလို ့ရမလား။ မရဘူးေပါ့။ အခုခင္ဗ်ားတို ့ဆရာကို အဲဒါရွင္းျပၿပီး ကူးလို ့ရတဲ့ data ေတြ ကၽြန္ေတာ္တို ့လုပ္ၿပီးသား output ေတြအားလံုးကူးေပးလိုက္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့သိတဲ့အတိုင္းပဲ ဒါေတြကို ခင္ဗ်ားတို ့အေျခခံ က်န္းမာေရး တကၠသိုလ္မွာ ျပန္သင္ႏိုင္ဘို ့၊ ဖြင့္ၾကည့္ႏိုင္ဘို ့၊ အသံုးခ်ႏိုင္ဘို ့အတြက္ Training ျပန္လႊတ္အံုးလို ့ညွိႏႈိင္းခဲ့လို ့ ခင္ဗ်ားတို ့အခု သင္တန္းလာတက္ရတာေပါ့။ ဆိုလိုတာကေတာ့ Hardware ရယ္ Software ရယ္ data နဲ ့ Information ေတြကိုကူးလို ့ရတယ္။ ၀ယ္လို ့ရတယ္။ဒါေပမဲ ့Humanware အပိုင္းကိုေတာ့ ကိုယ္တိုင္ပါ၀င္လုပ္ေဆာင္ၿပီးမွ Technology Transfer အေနနဲ ့သာ ေပးလို ့ရပါတယ္။ ဒါေတာင္မွ ဌာနတစ္ခုနဲ ့တစ္ခု လိုအပ္ခ်က္ေတြက မတူေတာ့ဆရာတို ့ကျပန္ၿပီး adapt လုပ္ယူရအံုးမွာပဲ``
``ဒါကေတာ့ ရွင္းပါၿပီ ဆရာ၊ ဒါေပမဲ့ ကၽြန္ေတာ္ မရွင္းတဲ့ modelling ေလး´´
``အင္းေျပာပါ့မယ္၊ ေရေႏြးၾကမ္းေလး ေသာက္လိုက္ပရေစအံုး´´
အာအနည္းငယ္ ေျခာက္လာေသာ ပါးစပ္ထဲသို ့ေရေႏြးၾကမ္း ေအးေအးတစ္ခြက္ ေမာ့ခ်လိုက္ရပါေတာ့သည္။
``ဒီေတာ့ ဒီ GIS စံနစ္က ဘာလုပ္မလဲ၊ ဘာလုပ္မွာလဲ လိုရင္းနဲ ့ရွင္းရွင္းေလးေျပာရရင္ GIS စံနစ္ဟာ Spatial data ေတြကို manage လုပ္တယ္။ အဓိကကဒါပါပဲ၊ Spatial data ဆိုတာပါလဲ၊ Geographic co-ordinate ေတြဘာေတြနဲ ့ရွည္ရွည္ေ၀းေ၀း မွတ္စရာ မလိုဘူး။ Where ဘယ္မွာလဲ ဆိုတဲ့ တည္ေနရာနဲ ့ျပႏိုင္တဲ့ data ကို Spatial data လို ့ေခၚတာပဲ၊ Location ျပတဲ့အခါမွာ လတၱီတြဒ္ ေလာင္ဂ်ီတြဒ္တို ့၊ UTM ဂရစ္တို ့၊ Lambert ဂရစ္တို ့ အမ်ဳိးမ်ဳိးသံုးၾကတယ္။ ၿပီးရင္ အဲဒီ Spatial data အျပင္ attribute data ေခၚတဲ့ နာမည္တို ့၊ အခ်ိန္တို ့၊ အရည္အတြက္တို ့ စတဲ့ data ဒီႏွစ္မ်ဳိးပဲရွိတယ္။´´
``ဒီမွာ အဲဒီ data ႏွစ္မ်ဳိးကို Input လုပ္မယ္၊ Storage သိမ္းဆည္းမယ္၊ လိုခ်င္တဲ့အခါမွာ လိုသလို ထုတ္သံုးႏိုင္ေအာင္ ျပင္ဆင္ေပးမယ္ (manipulate) ေပါ့၊ သူ ့data က tiff file ျဖစ္ၿပီး ကိုယ္သံုးမွာက ENVI img format ျဖစ္ေနရင္ လိူသလိုေျပာင္းလဲေပးမယ္၊ ျပဳျပင္ၿပီးရင္ သံုးစြဲဘို ့ထုတ္ယူမယ္ (retrieve)´´
``ဒီအထိဟာ သာမန္ data ကြန္ပ်ဴတာစံနစ္တစ္ခုပဲ ရွိေသးတယ္၊ထည့္ထားတဲ့ data ေတြဟာ အသံုး၀င္တဲ့ Information အဆင့္ကို မေရာက္ေသးဘူး။ GIS သံုးတဲ့လူေတြကေတာ့ အဲဒီ အဆင့္တင္မကပါဘူး၊ ဆက္ၿပီး Information ရဘို ့ Analysis ဆန္းစစ္ျခင္းအဆင့္ကို တက္ၾကရတယ္။ GIS မွာ Analysis လုပ္ၿပီးရင္ data ေတြကို ၾကည့္ၿပီး ေဗဒင္ဆရာတစ္ေယာက္က ေဗဒင္ေမးတဲ့လူကို ေသြးတိုးစမ္းေမးရင္း သူ ့အတတ္ပညာအသိမ်ဳိးစံုနဲ ့ trend တည္ေဆာက္သလို တည္ေဆာက္တယ္၊ ပိုင္သြားၿပီဆိုတာနဲ ့ ေရွ ့ျဖစ္ကို ေဟာႏိုင္ေတာ့တာပဲ။ ထီေပါက္မယ္မိန္းမရမယ္ စသျဖင့္ေပါ့။ GIS ကို ဒီအဆင့္မွာပဲ ေက်နပ္မဲ့ လူေတြလဲ ရွိရင္ရွိမွာပါပဲ။´´
``ဒါေပမဲ့ တကယ့္ GIS စြမ္းရည္က အဆံုးမသတ္ေသးဘူး၊ GIS ဟာ Model ေတြကို တည္ေဆာက္ေပးႏိုင္တယ္။ Model ေတြကို တည္ေဆာက္ၿပီး တစ္ကယ့္ကမၻာ (real world) ရဲ ့ျဖစ္စဥ္ေတြကို နားလည္လာၿပီး ကိုယ္ျဖစ္ေစခ်င္တဲ့အရာ ျဖစ္လာေအာင္ ဘာလုပ္ေပးရမလဲဆိုတာကို အေျဖ (solution) ထုတ္ေပးႏိုင္တယ္။ ဥပမာေျပာရရင္ ေရွ ့ျဖစ္ကို ေဟာႏိုင္ရံုတင္မကဘူး၊ ကိုယ္ျဖစ္ခ်င္တာကို ျဖစ္ရေအာင္ ကိုယ္မျဖစ္ခ်င္တာကို မျဖစ္ရေအာင္ ယၾတာေခ်ေပးႏိုင္တဲ့ ေဗဒင္ဆရာပါပဲ´´
ေဒါက္တာစိုးေနာင္က တီးတိုးေရရြတ္လိုက္ပါသည္။
``ယၾတာေခ်ေပးတဲ့ ေဗဒင္ဆရာ၊ဆရာ့ဥပမာက အဆန္းပဲ စိတ္ထဲကေတာ့ တန္းကနဲ စြဲသြားတာပဲ၊ ဘယ္လိုနည္းနဲ ့ယၾတာေခ်တာလဲဆရာ´´
``ဥပမာေကာင္းမွလဲ ခင္ဗ်ားတို ့ မွတ္မိမွာေပါ့ဗ်ာ၊ ယၾတာေခ်တဲ့အခါမွာ ေဗဒင္ဆရာေတြဟာ ဘာေတြနားလည္ရသလဲဆိုေတာ့ လူေတြရဲ ့ ေမြးေန ့၊ ေမြးနံ နကၡတ္ေတြရဲ ့ႏွစ္အလိုက္ ၿဂိဳလ္စီး ၿဂိဳလ္နင္း၊ သက္ေရာက္ပံု၊ ဓါတ္ေတြစတဲ့ ဆက္စပ္ပံု အားလံုးကို နားလည္ရတယ္။ Instant တစ္ခုခ်င္းအတြက္ အဲဒိဆက္စပ္ပံုအလိုက္ ဇာတာရွင္ရဲ ့ဘ၀ကို ဘယ္လို သက္ေရာက္ခဲ့တယ္ဆိုတာကို နားလည္ရတယ္။ ဒိနားလည္မႈရသြားရင္ ဇာတတာရွင္ရဲ ့ေရွ ့ဘ၀ အေရးၾကီးတဲ့ အခ်ိန္မွာ ဘယ္ဓါတ္ဘယ္နာမ္နဲ ့ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘာလုပ္လိုက္ရင္ ဘယ္လိုေျပာင္းလဲသြားမယ္ဆိုတာကို ေဗဒင္ model မွာ အေျဖထုတ္ေပးလိုက္တာပဲ၊´´
``GIS model မွာ ဥပမာ အေကာင္းဆံုး ေပးနိုင္တာက Hydrology model ပဲ၊ ဆည္တစ္ခုဆုိပါစို ့။ သူ ့အထဲကိုေရ၀င္ႏိုင္မႈ ပမာဏဟာ ရြာတဲ့မိုးေရ၊ ေရေ၀အက်ယ္အ၀န္း၊ Basin characteristic လို ့ေခၚတဲ့ ေျမအသံုးခ်မႈ ေလွ်ာေစာက္၊ ေျမဆီလႊာ အမ်ဳိးအစားစတဲ့ factors ေတြေပၚမွာ မွီခိုေနတယ္၊ အဲဒီ မွီခိုမႈ အတိုင္းအတာေတြကို သခ်ာၤနည္းနဲ ့ Model equation ေတြေဆာက္ယူရတယ္၊ ဒီ Equation ေတြကို အခ်ိန္ကာလအဆင့္ဆင့္ တိုင္းလာခဲ့တဲ့ ဆည္ထဲကို ေရ၀င္တဲ့ ပမာဏနဲ ့ စစ္ေဆးၾကည့္ၿပီး မွန္တယ္ မမွန္တယ္ တြက္ၾကည့္ရတယ္။ ေဗဒင္ဆရာက လကၡဏာရွင္ကို ဒီႏွစ္မွာဒါေတြ ျဖစ္တယ္မဟုတ္လား ေသြးတိုးစမ္းေမးသလိုေပါ့၊ မွားသြားၿပီဆိုရင္ model မွာ ျပန္ျပင္ရတယ္။ အဲဒီ model ကိုသံုးၿပီး ဒီဆည္ကို ေရ ဘယ္အခ်ိန္ေလာက္မွာ ဘယ္ေလာက္၀င္ခ်င္ရင္ ဘယ္ေနရာမွာေတာ့ ေတာျပန္စိုက္ရမယ္။ ဆည္မဟုတ္ပဲ ျမစ္ေခ်ာင္းဆိုရင္လဲ ေႏြရာသီမွာ ေရစူးေကာင္းေကာင္း ရွိဘို ့၊ ေတာေတြျပန္စိုက္မွ ေျမေအာက္ေရ ျပန္ထြက္လာႏိုင္ၿပီး ေလွ၊ သေဘာၤသြားလို ့ရမယ္စသျဖင့္ ယၾတာေတြ ေပးရတာေပါ့ဗ်ာ´´
``နားလည္သြားပါၿပီဆရာ၊ ကၽြန္ေတာ္တို ့က်န္းမာေရး ေလာက အတြက္ဆိုရင္လဲ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္စြမ္းတို ့ ကူးစက္ေရာဂါ outbreak ေတြကိုလဲ ဒီပံုစံအတိုင္း ခန္ ့မွန္းရတာပါပဲ၊ ဒါေတြဟာလဲ model ေတြပဲေပါ့´´
``ဒါေပါ့ဆရာရယ္၊ ဒါေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္မွာခ်င္တာက GIS ကို ယၾတာေပးႏိုင္တဲ့ ေဗဒင္ဆရာအဆင့္အထိ ေရာက္ေအာင္ ၾကိဳးစားၾကဘို ့ပါပဲ။ ရိုးရိုးၾကီးမေဟာပဲ ယၾတာေလးပါမွလည္း လာဘ္ရႊင္မွာေပါ့ ဟဲဟဲ´´
၁၅း၂၉
၁၈း၁၀း၂၀၀၂
No comments:
Post a Comment